ΤΕΧΝΗ ΚΑΙ ΠΑΘΗ

 ΟΙ ΖΩΕΣ ΤΩΝ ΚΑΛΛΙΤΕΧΝΩΝ 

ΜΕΣΑ ΑΠΟ ΤΟ ΠΡΙΣΜΑ ΤΩΝ ΕΘΙΣΜΩΝ ΤΟΥΣ

Για ποιον θα χτυπούσε πραγματικά η καμπάνα, αν ο Έρνεστ Χεϊμνγουέι δεν ήταν εξαρτημένος από το αλκοόλ; Τι θα έλεγε πραγματικά το κοράκι, αν ο Έδγαρ Άλαν Πόε δεν ήταν οπιομανής; Και τι χρώμα θα είχαν πραγματικά τα δώδεκα ηλιοτρόπια σε βάζο τού Βίνσεντ βαν Γκογκ, αν δεν έπασχε από σχιζοφρένεια;

  Η ευαισθησία των καλλιτεχνών είναι πράγματι οξυμένη. Δε θα μπορούσαν πραγματικά να εκφραστούν, αν δεν αντιμετώπιζαν, ίσως και τα πιο απλά πράγματα και συναισθήματα που τους περιβάλουν, με έναν διαφορετικό και ιδιαίτερο τρόπο. Το ανεκπλήρωτο, το χαμένο για πάντα, το αδιέξοδο, οι ναυαγισμένοι χαρακτήρες,

η νοσταλγία δίχως ανταπόκριση στην αληθινή ζωή, ο πόνος, ο θάνατος είναι μονάχα μερικά από τα αγαπημένα θέματα στην πλειοψηφία των καλλιτεχνών, που έχουν χαρίσει στην παγκόσμια ιστορία της τέχνης, αριστουργήματα. Ο Μίλτος Σαχτούρης γράφει σε ένα ποίημα του: “Έχω ξεχάσει να γράφω για πράγματα χαρούμενα”. Ωστόσο, αυτή η ματιά για τη ζωή, η προσπάθεια της να περιγραφεί και όλη η καλλιτεχνική έκφραση που υποτάσσεται στην εύθραυστη ψυχοσύνθεση του δημιουργού, δικαιολογούν άραγε τη ροπή τους προς ακραία πάθη, που έχουν να κάνουν με το αλκοόλ και τα ναρκωτικά ή τις ψυχωτικές αρρώστιες;

ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ ΚΑΙ ΩΡΑΙΟΠΟΙΗΣΗ

  Υπάρχουν περιπτώσεις δημιουργών, που η ζωή τους είναι εξίσου ενδιαφέρουσα με τα έργα τους. Δεν αναφέρομαι στους καλλιτέχνες που διήγαγαν μια ήρεμη οικογενειακή ζωή, στα πρότυπα της αστικής φυσιογνωμίας της κοινωνίας. Όπως για παράδειγμα ο Γάλλος νομπελίστας συγγραφέας Φρανσουά Μοριάκ. Μπορεί να έγραφε και να σκιαγραφούσε σκοτεινούς χαρακτήρες και ψυχολογικά δράματα, ωστόσο πέρασε μια ήρεμη ζωή και πέθανε ήσυχος και ηλικιωμένος.

  Αντίθετα πόσο διαφορετική ήταν η ζωή του Τζακ Κέρουακ, εκφραστή της γενιάς Μπιτ. Αλκοολικός, ναρκομανής, βίωνε τα άκρα και τοποθετούσε το νόημα της τέχνης του στην υπερβολή, γιατί πίστευε ότι εκεί θα έβρισκε τη μεσότητα που ζητούσε για τη δικιά του ζωή. Υπάρχουν πλήθος παραδειγμάτων σαν τον Κέρουακ. Άνθρωποι, που δεν αποτίναξαν ποτέ τον τίτλο του καλλιτέχνη από την προσωπικότητά τους και έζησαν με αυτήν. Ωστόσο, εδώ επανέρχεται πάλι το ερώτημα: Το πρότυπο του καλλιτέχνη που η δημιουργία του εξαρτάται από τη χημεία του αλκοόλ, που έχει την τάση, περισσότερο από κάθε άλλο μέσο άνθρωπο να νοσήσει ψυχικά είναι το πραγματικό; Είναι δηλαδή οι καλλιτέχνες μια ξεχωριστή κατηγορία, που όποιος εθισμός δικαιολογείται και κρύβεται πίσω από έννοιες αφηρημένες;

  Η δημιουργία δεν ταυτίζεται με τις καταχρήσεις. Είναι ένα άλλοθι που εφευρίσκεται από τον καλλιτέχνη για να καλύψει τη δικιά του αδυναμία ως άνθρωπος. Είμαι σίγουρος πως ο Φράνσις Σκοτ Φιτζέραλντ, ακόμα κι αν δεν είχε γράψει τίποτα στη ζωή του, ακόμα κι αν δεν ένιωθε υπερευαίσθητος ή αδύναμος, θα ήταν ένας αλκοολικός με άλλη ιδιότητα και άλλα προσχήματα. Φυσικά υπάρχουν πολλά παραδείγματα καλλιτεχνών με πάθη που υπερθεμάτιζαν οι ίδιοι την κατάστασή τους, αυτοσαρκαζόντουσαν για ότι ζούσαν και με αυτόν τον τρόπο, ίσως προσπαθούσαν να ξορκίσουν την κατάστασή τους.

  Στο Παρίσι της δεκαετίας του ’20, την πιο ακμάζουσα εποχή στην ιστορία της τέχνης, όπου πολλοί και διαφορετικοί δημιουργοί βρέθηκαν στο ίδιο μέρος έφτιαξαν στέκια σε μπαρ ή καμπαρέ και μέσα εκεί, ενώ συζητούσαν περί τέχνης το αλκοόλ έρεε άφθονο. Αν κάποιος από αυτούς δεν έπινε ή δε δοκίμαζε όπιο, αυτόματα ήταν και αποκλεισμένος από το ευρύ κατά τ’ άλλα club των σπουδαίων καλλιτεχνών της περιόδου εκείνης. Ακριβώς όμως το ίδιο συμβαίνει και σήμερα σε κάθε κοινωνική εκδήλωση, όπου η κατανάλωση αλκοόλ, έχει γίνει αναπόσπαστο κομμάτι από κάθε δημόσια ή ιδιωτική έκφραση μεταξύ των ανθρώπων. Όμως η ατμόσφαιρα, η μαγεία γύρω από την έκφραση των συναισθημάτων και η αποδοχή του κοινού για το έργο των καλλιτεχνών αποφέρει, λανθασμένα ωστόσο, τον παραλληλισμό τέχνης και παθών.

ΚΑΙ Η ΕΜΠΝΕΥΣΗ;

  Πιο πάνω μιλήσαμε μόνο για τη διαδικασία παραγωγής κάποιου λογοτεχνικού έργου, όταν ο δημιουργός βρίσκεται είτε υπό την επήρεια ουσιών είτε όταν πάσχει από κάποια νόσο που σχετίζεται με την ψυχή. Τι γίνεται όμως και κατά πόσο είναι δυνατόν ο καλλιτέχνης που είναι εθισμένος στο αλκοόλ ή χαμένος για παράδειγμα σε μία διπολική διαταραχή να εμπνευστεί κάποια ιδέα;

 

Ας σκεφτούμε για λίγο έναν Τένεσι Ουίλιαμς δίχως το αλκοόλ και δίχως τις ψυχικές του ασθένειες. Δε θα είχε χαρίσει τα αριστουργήματά του, δε θα είχε χτίσει αριστοτεχνικά το χαρακτήρα του Μπρικ Πόλιτ στο έργο “Λυσσασμένη Γάτα” –και τόσους άλλους βυθισμένους στα προβλήματά τους- και δε θα άνοιγε μια πλατιά αναθεώρηση για το σύγχρονο θέατρο ως μέσο μιας ψυχογραφικής εξέτασης του ανθρώπου. Και αυτό συμβαίνει σε όλους τους καλλιτέχνες με πάθη. Εμπνέονται με ότι ζουν, δεν το εξωραΐζουν και το χρησιμοποιούν, σχεδόν πάντα μέσα στο έργο τους, ως αυτοβιογραφικό στοιχείο, ανώτερο κάποιες φορές από έναν φανταστικό χαρακτήρα.

Ο ΣΤΥΓΝΟΣ ΡΕΑΛΙΣΜΟΣ ΤΗΣ ΖΩΗΣ

  Πέρα από τη γοητεία που μπορεί να αποπνέει αρχικά μια ζωή γεμάτη πάθη και ένταση, κάτω από το πρίσμα μιας καλλιτεχνικής έκφρασης, ωστόσο το τέλος δεν είναι πάντοτε ευχάριστο. Ο επίλογος του βίου τους είναι ακριβώς όπως και το τέλος των έργων τους. Δραματικό συνάμα, τις περισσότερες φορές και φρικτό. Πολύ απλά πολλούς από τους δημιουργούς τους σκότωσαν τα ίδια τους τα πάθη. Εκείνα τα ίδια που μέσα από μια φαντασίωση, μια πλαστή πραγματικότητα, τους ενέπνευσαν Έτσι άφησαν πίσω τους, εκτός ίσως από ιδέες που αν τις υλοποιούσαν θα πρόσθεταν ακόμα περισσότερα στην παγκόσμια τέχνη, αλλά τοποθέτησαν και στην αιωνιότητα τον ίδιο τους τον εαυτό, με τον πιο παράλογο, αλλά “καλλιτεχνικό” τρόπο. Γιατί άλλωστε, σε αυτούς του ιδιαίτερους ανθρώπους, δε θα ταίριαζε απλά και μόνο ένας συμβατικός θάνατος.     

Άκης Παρισιάδης