ΧΑΛΙΛ ΓΚΙΜΠΡΑΝ & ΜΑΙΡΗ ΧΑΣΚΕΛ

 Όταν ο προφήτης βρήκε την έμπνευση...

Σπουδαίοι καλλιτέχνες στα πρώτα χρόνια της δημιουργικής τους ζωής πριν γίνουν γνωστοί στο ευρύ κοινό, βρέθηκαν κάτω από την επιρροή ενός ανθρώπου, που πίστεψαν σε αυτούς και τους βοήθησαν. Είναι οι λεγόμενοι μέντορες, καθόλου σπάνιο στην παγκόσμια ιστορία της τέχνης. Χαρακτηριστικό παράδειγμα ο Πάμπλο Πικάσο και η λογοτέχνης Γερτρούδη Στάιν, όπου εκείνη διέκρινε τη μοναδικότητά του ζωγράφου και διοργάνωνε εκθέσεις με πίνακές του στο σπίτι του. Σε πολλές περιπτώσεις ο μέντορας, εκτός από την ηθική υποστήριξη πρόσφερε και οικονομικά στον εκκολαπτόμενο καλλιτέχνη.

ΔΥΟ ΔΙΑΦΟΡΕΤΙΚΟΙ ΧΑΡΑΚΤΗΡΕΣ

  Ωστόσο η σχέση του Χαλίλ Γκιμπράν με τη δέκα χρόνια μεγαλύτερη του Μαίρη Χάσκελ, μόνο ως τέτοια δε μπορεί να ληφθεί. Μας έχει διασωθεί ένα σημαντικό κομμάτι της δεκαεξάχρονης αλληλογραφίας τους κι έτσι τα συμπεράσματα για την «περίεργη» σχέσης τους είναι πέρα από κάθε αμφιβολία ασφαλή.
Ο Χαλίλ Γκιμπράν γεννήθηκε το 1883 στο σημερινό Λίβανο. Οι συνθήκες όμως που επικρατούσαν εκεί, ανάγκασαν τον ίδιο, τη μητέρα του και τις αδελφές του να μεταναστεύσουν στη Βοστόνη. Από πολύ νωρίς ο Χαλίλ Γκιμπράν ανέπτυξε το ταλέντο του στη ζωγραφική, όμως έμελλε να οφείλει την υστεροφημία του στη συγγραφή. Έγραψε και στα Αραβικά και στα Αμερικανικά με αποκορύφωμα το βιβλίο του «Ο Προφήτης», όπου άσκησε και συνεχίζει να ασκεί μεγάλη επιρροή.

  Η Αμερικανίδα Μαίρη Χάσκελ γεννήθηκε δέκα χρόνια πριν από το Χαλίλ Γκιμπράν και ήταν προϊσταμένη στη σχολή ζωγραφικής που διατηρούσε η αδελφή της. Ως χαρακτήρας υπήρξε πολύ εξωστρεφής, κοινωνική και με πολλές παρέες. Το αντίθετο δηλαδή από τον Γκιμπράν. Ίσως αυτή η διαφορετικότητα κίνησε το ενδιαφέρον του προς εκείνη, αφού έβλεπε πως εκπληρώνονται οι δικές του αδυναμίες, όπως θεωρούσε την εσωστρέφειά του και τα επακόλουθα αυτής. Αλλά και από την άλλη πλευρά η Μαίρη Χάσκελ γοητεύτηκε από την έμφυτη ντροπαλότητά του και τον τρόπο που τον εξέφραζε.

Η ΑΡΧΗ ΜΙΑΣ ΠΑΡΑΞΕΝΗΣ ΣΧΕΣΗΣ

  Γνωρίστηκαν σε μια έκθεση ζωγραφικής το 1908. Ήδη από τις πρώτες επιστολές που ανταλλάσσουν γίνεται φανερό, πως ο πάντα αμήχανος και σιωπηλός Γκιμπράν, όταν βρίσκεται συντροφιά με τη Χάσκελ, αρχίζει να ανοίγεται και να παραδέχεται την επίδραση που ασκεί στη ζωή του. Αναφέρει λοιπόν σε κάποια επιστολή του: «Η παρουσία σου με επηρέασε από την πρώτη κιόλας φορά που σε είδα» και αλλού: «Μου άρεσε όπως κουβεντιάζαμε και με ξετρέλανε ο γλυκός τρόπος σου, που με απελευθέρωνε και με έκανε να μιλώ με τον εαυτό μου, να σου ανοίγω την καρδιά μου».

  Για τον Γκιμπράν που μέχρι πριν εξέφραζε τα συναισθήματά του μόνο μέσα από την τέχνη του, σχεδόν αναγεννήθηκε και απελευθερώθηκε, όπως αναφέρει και ο ίδιος από το πρόσωπο και την καρδιά μιας γυναίκας που πραγματικά τον κατανοούσε.

ΜΙΑ ΣΧΕΣΗ ΜΕ ΙΣΧΥΡΟ ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΟ ΥΠΟΒΑΘΡΟ

  Η σχέση τους πέρασε από πολλές διακυμάνσεις. Όμως σε όλο το διάστημά της υπήρξε μονάχα πλατωνική. Από αυτά που εκφράζει ο Γκιμπράν στα γράμματά του είναι σαφές, πως πιστεύει ότι αν η σχέση τους εξελιχθεί σε ένα άλλο επίπεδο, αυτόματα και θα καταστραφεί. Δε φαίνεται πουθενά όμως ότι καταπίεζε τον εαυτό του ή αποκοίμιζε το ένστικτό του. Για το Γκιμπράν η εξέλιξη της σχέσης του στο πνευματικό επίπεδο ήταν ο κύριος σκοπός του.

 

Η Μαίρη Χάσκελ

Η ΕΠΙΡΡΟΗ ΤΗΣ ΣΤΟ ΕΡΓΟ ΤΟΥ

  Δεν υπάρχει μεταξύ τους η κλασσική έννοια δημιουργού και μούσας, όπως αυτή εκφράστηκε π.χ. με τον Auguste Rodin και την Camille Claudel. Για τον Γκιμπράν τα πράγματα ήταν πολύ απλά.

  Η Χάσκελ άσκησε καταλυτική επιρροή στο έργο του. Ο ίδιος ο συγγραφέας αναφέρει: «Δε νομίζεις καλή μου Μαίρη πως όσα αναφέρονται εδώ (στον Προφήτη) είναι αποτέλεσμα των συζητήσεων μας όλο αυτόν τον καιρό;» Αλλού γίνεται ακόμα πιο συνταρακτικός: «Δε θα μπορούσα να γράψω τον Προφήτη χωρίς εσένα. Είσαι ένα από τα ωραιότερα πράγματα που μου συνέβησαν σε τούτη τη ζωή, γιατί είσαι εσύ που πίστεψες στη δουλειά μου».

  Πώς στ’ αλήθεια φτάνει ένας δημιουργός να αποτάσσει την προσπάθεια της δουλειάς του και να την τοποθετεί στο υψηλότερο υπόβαθρο της γυναίκας που τον ενέπνευσε και να ολοκληρωθεί εκεί; Και από την άλλη, πώς μπορεί να αισθάνεται μια γυναίκα που γίνεται κοινωνός μιας δημιουργίας, που κατεύθυνε με τον τρόπο της το δημιουργό προς μια πορεία έκφρασης; Σίγουρα για τη Μαίρη Χάσκελ η ευτυχία της θα ήταν μεγάλη, καθώς έζησε αρκετά και είδε τον Προφήτη να γίνεται παγκόσμια επιτυχία και γνώριζε καλά κι ας μην το παραδεχόταν ποτέ πως η ενσάρκωση αυτού του βιβλίου ήταν η ίδια. Άλλωστε και η ίδια δεν παραδεχόταν ποτέ στο Γκιμπράν ότι του προσέφερε κάτι τόσο σημαντικό κι ας γνώριζε πολύ καλά. Γι’ αυτό το λόγο συχνά γινόταν δέκτης των παραπόνων του.

Η ΕΠΙΡΡΟΗ ΤΗΣ ΣΤΗ ΖΩΗ ΤΟΥ

  Ωστόσο για τον ίδιο τον Γκιμπράν η μεγαλύτερη επίδραση που ασκούσε η Χάσκελ, δεν ήταν τόσο στην τέχνη του, αλλά στην ίδια του τη ζωή. Υπάρχουν πλήθος αναφορών στις επιστολές του/ που σχεδόν την ευγνωμονεί που ήλθε στη ζωή του και την άλλαξε τόσο πολύ: Διαβάζουμε σε διαφορετικά γράμματα που τις έστειλε: «Εσύ ήσουν ικανή να βγάλεις στην επιφάνεια ότι κρατούσα μέσα μου κρυμμένο, συναισθήματα που σπάνια μοιράστηκα με κάποιον» «Η σχέση μας με επηρεάζει αργά, αλλά σταθερά την καθημερινή μου ζωή. Παρ’ ότι βρίσκομαι μακριά σου η παρουσία σου με συντροφεύει παντού». «Τα πιο βαθιά συναισθήματά μου για σένα δε θα αλλάξουν ποτέ». «Θέλω να το θυμάσαι για το υπόλοιπο της ζωής σου ότι είσαι για μένα το σημαντικότερο κομμάτι που έχω σε αυτόν τον κόσμο». Ίσως το πιο συνταρακτικό για την ψυχοσύνθεση του Γκιμπράν –θα αναφερθούμε παρακάτω εκτενώς- είναι το εξής που της γράφει: «Ακόμα κι αν παντρευτείς εφτά φορές, με εφτά διαφορετικούς άνδρες, τίποτα δε θα άλλαζε την καρδιά μου».

Ο Χαλίλ Γκιμπράν σε νεαρή ηλικία

ΤΟ ΚΑΤΑΣΤΡΟΦΙΚΟ ΤΟΥ ΠΑΘΟΣ

  Δυστυχώς ούτε ο Χαλίλ Γκιμπράν δεν κατάφερε να ξεφύγει, λόγω του ψυχολογικού υποβάθρού του και την υπέρτατη ευαισθησία του από το αλκοόλ και μάλιστα την περίοδο της ποτοαπαγόρευσης στις ΗΠΑ. Αν και δεν είναι διαδεδομένο και αρκετά γνωστό, τη διέξοδο που αναζητούσε η εσωστρέφειά του την έβρισκε στο ποτό. Ποτέ όμως κανένας χαρακτήρας στα βιβλία του δεν αντιμετωπίζει αυτό το πρόβλημα. Δεν το εξωτερίκευε για να το ξορκίσει, όπως θα έκανε για παράδειγμα ο Τζακ Λόντον, και κανένας ήρωας του δεν είναι ναυαγισμένη προσωπικότητα.

  Μια σπάνια αναφορά για το αλκοόλ γίνεται στο βιβλίο του «Άμμος και Αφρός» και γράφει:  «Όταν βλέπεις κάποιον ζαλισμένο από το ποτό πες μέσα σου πως αυτός γυρεύει να ξεφύγει από κάτι πολύ πιο άσχημο από το μεθύσι του».

  Ίσως παραμένει ευρέως άγνωστο αυτό το πάθος του, καθώς και ο ίδιος προσπαθούσε να το αποκρύψει. Η Μαίρη Χάσκελ είναι από τους λίγους που γνωρίζουν. Κι αυτό φαίνεται στα απαντητικά γράμματα του Γκιμπράν προς την ίδια, που σε πολλές περιπτώσεις αναφέρεται για την πρόοδο της υγείας του.

  Είναι πολύ σημαντικό να τονίσουμε εδώ, για να κατανοήσουμε καλύτερα την ψυχοσύνθεσή του, πως η επιδείνωση της υγείας του και οι μεγάλες ποσότητες αλκοόλ που κατανάλωνε, συντελέστηκε όταν η Χάσκελ άρχισε να συσχετίζεται με κάποιον Φλόρενς Μίνι. Ήταν κάτι που η εύθραυστη ευαισθησία του Γκιμράν δε μπόρεσε να αντέξει. Γράφει σε μια επιστολή του: «Ο γιατρός Σμιθ με βρήκε πολύ καλά, αν εξαιρέσουμε τους επίμονους παλμούς». Είναι φανερό και με όσα συμπτώματα περιγράφει πως το αλκοόλ ήταν ο μοναδικός υπεύθυνος για την καταστροφή της υγείας του.

  Αν και η Μαίρη Χάσκελ γνώριζε πως ο Γκιμπράν έπινε, ο ίδιος στα γράμματά του κάνει μονάχα μια νύξη για το πρόβλημά του και προσπαθεί να το δικαιολογήσει. Συνεχίζει στην ίδια επιστολή: «Νομίζω πως ο πόνος μου δεν είναι οργανικός, φυσικός. Υπάρχει μέσα μου κάτι που δεν καταφέρνει να βγει έξω, όσο κι αν προσπαθώ». Και λίγο παρακάτω: «Ξέρω ότι πάντα μου λες θαυμάσια λόγια Μαίρη. Κάποιες φορές όμως τα λόγια σου με πληγώνουν». Ξεκάθαρα λοιπόν θεωρεί ότι το πρόβλημα του αλκοόλ είναι καθαρά ψυχολογικό και έχει να κάνει με τις αποφάσεις που έχει πάρει η  Χάσκελ για τη ζωή της. Κι επειδή δε μπορεί και δε θέλει να έρθει σε αντιπαράθεση μαζί της, σωπαίνει και βυθίζεται περισσότερο στο αλκοόλ. Παραμένει ωστόσο έκδηλη η ανησυχία της Χάσκελ για την υγεία του, αν και ο ίδιος προσπαθεί να εξωραΐσει το όλο γεγονός.

ΔΡΟΜΟΣ ΔΙΧΩΣ ΓΥΡΙΣΜΟ

  Το 1923 με τον Γκιμπράν πνιγμένο  στο αλκοόλ και λόγω του διαφαινόμενου γάμου της Χάσκελ με το Φλόρενς, στα γράμματά του γίνεται πιο επιθετικός. Δίχως να προσβάλλει επιχειρηματολογεί γενικά κατά του γάμου και παραδέχεται, ίσως για πρώτη και τελευταία φορά, πως έχει πονέσει πολύ, αφήνοντας να διαφανεί πως ο εθισμός του στο αλκοόλ οφείλεται εν πολλοίς στη σχέση που δημιούργησε η Χάσκελ. «Ο πόνος μπορεί να είναι δημιουργικός . Ας είμαστε ειλικρινείς όμως κι εξετάσουμε την περίπτωσή μας. Υπέφερα πολύ εξαιτίας σου».

  Ένα χρόνο μετά την έκδοση του Προφήτη, το 1924, η Χάσκελ θα παντρευτεί το Φλόρενς. Από τότε η αλληλογραφία τους μειώνεται αισθητά μέχρι που εξαφανίζεται. Σε μια χρονολογημένη επιστολή στις 22 Απριλίου 1924 ο Γκιμπράν με τον τρόπο του ουσιαστικά δηλώνει, πως η ύπαρξη του πλέον θα μείνει ξεχαρβαλωμένη, αφού εξώ από τη Μαίρη Χάσκελ δε μπορεί να νιώσει: «Είναι φορές που αισθάνομαι, ότι χωρίς εσένα δεν έχω πια μορφή».

  Ο Γκιμπράν μετά το 1924 θα γνωρίσει τη Μπάρμπαρα Γιανγκ, όπου θα δημιουργήσει μια σταθερή σχέση. Όμως, όπως σημειώνουν και οι βιογράφοι του, η υγεία του, που δεν ήταν ήδη καλή, αρχίζει να κλονίζεται. Είναι πασιφανές πως καμιά γυναίκα δε μπόρεσε μετά τη Μαίρη Χάσκελ να σβήσει τη σκιά της από τη ζωή του. Ακόμα και η Μπάρμπαρα Γιανγκ που του στάθηκε μέχρι το τέλος της ζωής του, έγραψε και τη βιογραφία του, δεν κατάφερε να λειάνει την ψυχή του στην επιρροή που ασκούσε πάνω η Χάσκελ, παρ’ ότι δεν επικοινωνούσαν πια.

Ο Χαλίλ Γκιμπράν, λίγα χρόνια πριν πεθάνει

Ο ΠΡΟΦΗΤΗΣ ΠΕΘΑΙΝΕΙ

  Ο Γκιμπράν συνέχισε να πίνει. Διαγνώστηκε κίρρωση του ήπατος και παρά τις συμβουλές των γιατρών που του ζήτησαν οριστική διακοπή του ποτού, εκείνος δεν υπάκουσε. Γρήγορα η κίρρωση έγινε ηπατική ανεπάρκεια και ο συγγραφέας του Προφήτη, κατέληξε την Παρασκευή 10 Απριλίου του 1931, σε ηλικία 48 ετών.

  Η Μαίρη Χάσκελ πέθανε πλήρες ημερών, βιώνοντας την επιτυχία του Προφήτη, το βιβλίο που ο Γκιμπράν το εμπνεύστηκε από εκείνη. Αυτή αθόρυβα, απολάμβανε αυτήν την επιτυχία, χωρίς ποτέ να οικειοποιηθεί ούτε ένα κομμάτι της. Κι εδώ έρχεται και γεννάται πάλι ένα ερώτημα που έχει βασανίσει πολλούς. Ίσως τελικά, τα εύσημα και τα συγχαρητήρια να μοιράζονται ισομερώς και στο δημιουργό και στη μούσα ή η μουσα να παραμένει απλώς μια μυστηριώδης παράπλευρη και άκρως ενδιαφέρουσα ιστορία στον κόσμο της τέχνης;

Άκης Παρισιάδης